شهرستان نیشابور از شمال به رشته کوه بینالود و شهرستان قوچان , از مغرب به شهرستان اسفراین و شهرستان سبزوار ,از جنوب به شهرستان کاشمر و تربت حیدریه و از شرق به شهرستان مشهد محدود است.و وسعت ان 9308 کیلومتر می باشد.
شهرستان نیشابور یکی از شهرستان های بخش مرکزی استان خراسان است که بین '58 و 19 دقیقه تا '59 و 30 دقیقه طول جغرافیایی و '35 و 40 دقیقه تا '36 و 39 دقیقه عرض جغرافیایی در حاشیه ی شرقی کویر مرکزی ایران واقع شده است.
بخش اعظم این شهرستان در دشت نسبتاً وسیعی قرار گرفته که از شمال ( بوسیله ی ارتفاعات بینالود) به شهرستان های چناران و قوچان، ازشرق به شهرستان مشهد، ازجنوب به شهرستان های کاشمر تربت حیدریه واز غرب به شهرستان سبزوار محدود است وشهر نیشابور نیز در 120 کیلومتری غرب مشهد و 768 کیلومتر مربع بوده که معادل 9/2 درصد وسعت استان و 53/0 درصد وسعت کل کشور می باشد :
وضعیت ناهمواری ها ( توپوگرافی)
ازکل وسعت شهرستان نیشابور، حدود 4100 کیلومتر مربع آن دشت و مابقی را ارتفاعات تشکیل میدهد. ارتفاعات بینالود در شمال دشت نیشابور قرار دارد و در ادامه ی آن بلندی های لیلاجوق و یال پلنگ در شرق، امتداد سلسله جبال البرز در استان خراسان است که دارای جهتی شمال غربی ـ جنوب شرقی می باشند. ارتفاع این کوه ها در شمال نیشابور ( قله ی بینالود ) به 3200 تا 3400 متر بالاتر از سطح دریا می رسد که از مرتفع ترین قلل کوه های خراسان و نیز بلندترین نقطه ی نیشابور به شمار می آید.
موقعیت جغرافیایی شهرستان نیشابور در استان خراسان
دشت نیشابور از سمت غرب نیز توسط رشته کوه طاغنکوه از شهرستان سبزوار و از سمت جنوب توسط ارتفاعات کوه سرخ، سیاه کوه، کوه نمک و تپه ماهورهای نیزه بند از شهرستان کاشمر جدا و محدود شده است. بدین ترتیب دشت نیشابور از همه طرف به حصار کوهستانی و تپه های نسبتاً مرتفعی محدود است و هرچه از اطراف به سمت مرکز دشت حرکت کنیم از ارتفاع آن کاسته شده، سرانجام در قسمت جنوب غربی دشت، در محل خروجی رودخانه ی کال شور نیشابور به دشت سبزوار، به حدود 1050 متر می رسد. شیب عمومی دشت نیشابور شرقی ـ غربی است و علاوه بر آن، قسمت عمده ی دشت و به ویژه قسمت های شمالی آن نیز دارای شیبی با جهت شمالی ـ جنوبی می باشد.
توپوگرافی ناهمواریهای شهرستان نیشابور
از کل مساحت جغرافیایی شهرستان نیشابور که معادل 3/8925 یا 892530 هکتار است، 5500 کیلومتر مربع ان را دشت و 3425 کیلومتر مربع بقیه را ارتفاعات تشکیل می دهد. سهم عظیمی از ناهمواری ها را رشته کوه های بینالود به خود اختصاص داده است. این رشته کوه ها با طول 125 کیلومتر در حدفاصل شهرستان های مشهد و نیشابور در جهت شمال غرب-جنوب شرق، در بخش شمالی شهرستان نیشابور قرار دارد که دهستان های سرولایت، مازول، اردوغش و زبرخان در دامنه های جنوبی و پیوه ژن، اردمه، شاندیز، گلمکان و چناران در دامنه های شمالی آن واقع است. این رشته کوه دارای قله های متعددی است که عبارتند از بینالود، چشم سبز بال کمالی، یال بلوچ، گرده سنگ، کمر زرد، میانه دوزی، ذاوهون، کوه پیلان.
بلندی های شیرباد با ارتفاع 3200 متر و زرگران با ارتفاع 3100 متر در جنوب قله بینالود قرار دارند. کلیه آبریزهای شمالی این کوهستان به «کشف رود» و آبریزهای جنوبی ان به «کال شور» می ریزد. روستاهای مهمی چون زشک، طرقبه و گلمکان در دامنه های شمالی، و روستاهای بزرگی مانند بوژان، درّود و خرو در دامنه های جنوبی این کوهستان قرار دارند.
بینالود، دورنمای برجسته ای را در خراسان به وجود آورده و در هنگام بهار و تابستان عالی ترین مراتع را در اختیار می گذارد؛ به همین دلیل است که در فصل ییلاقی به گروه بسیاری از کوچ نشینان، نیمه کوچ نشینان، و نیز گله هایی که به روستائیان تعلق دارد، به خصوص در ارتفاعات بین 1800 تا 2700 متر بر می خوریم.
بینالود (Binalud)
این قلّه، با ارتفاع 3315 متر در محدوده ی شهرستان نیشابور، بخش تحت جلگه، دهستان فیروزه و در 26 کیلومتری شمال شهر نیشابور واقع شده است. جهت کوه شمال غربی- جنوب شرقی بوده و مختصات جغرافیایی قله ی آن به طول 58 درجه و عرض 36 دقیقه است.
کوه گرماب Garmab))
در دهستان های بار، معدن و مشکان، 62 کیلومتری شمال غربی نیشابور، با ارتفاع حدود 2050 متر قرار گرفته، دارای معدن فیروزه است و در شمال روستای معدن قرار دارد.
کوه معدن Ma'dan))
در دهستان بار و معدن، 57 کیلومتری شمال غرب شهر نیشابور، ارتفاع 2050 متر، دارای معدن فیروزه است و در شمال معدن قرار دارد.
کوه بوژان Buzan))
این کوه به ارتفاع 2856 متر، در بخش مرکزی دهستان فضل و در 15 کیلومتری شمال شرقی مرکز شهرستان قرار دارد. جهت کوه جنوب شرقی- شمال غربی است و با مختصات قله ی آن، به طول 58 درجه و 59 دقیقه و عرض 36 درجه و 17 دقیقه، در رشته کوه بینالود قرار دارد.
بینالود (Binalud)
این قلّه، با ارتفاع 3315 متر در محدوده ی شهرستان نیشابور، بخش تحت جلگه، دهستان فیروزه و در 26 کیلومتری شمال شهر نیشابور واقع شده است. جهت کوه شمال غربی- جنوب شرقی بوده و مختصات جغرافیایی قله ی آن به طول 58 درجه و عرض 36 دقیقه است.
کوه گرماب Garmab))
در دهستان های بار، معدن و مشکان، 62 کیلومتری شمال غربی نیشابور، با ارتفاع حدود 2050 متر قرار گرفته، دارای معدن فیروزه است و در شمال روستای معدن قرار دارد.
کوه معدن Ma'dan))
در دهستان بار و معدن، 57 کیلومتری شمال غرب شهر نیشابور، ارتفاع 2050 متر، دارای معدن فیروزه است و در شمال معدن قرار دارد.
کوه بوژان Buzan))
این کوه به ارتفاع 2856 متر، در بخش مرکزی دهستان فضل و در 15 کیلومتری شمال شرقی مرکز شهرستان قرار دارد. جهت کوه جنوب شرقی- شمال غربی است و با مختصات قله ی آن، به طول 58 درجه و 59 دقیقه و عرض 36 درجه و 17 دقیقه، در رشته کوه بینالود قرار دارد.
حوزه ی آبریز دشت نیشابور
حوزه ی آبریز دشت نیشابور، جزئی از حوضه ی آبریز آبریز کویر مرکزی ایران (کویر نمک یا دشت کویر) است که از شمال به خط الرأس ارتفاعات بینالود، از شرق به بلندی های لیلاجوق و یال پلنگ و از جنوب به تپه ماهورهای نیزه بند، سیاه کوه و کوه نمک و از غرب به حوزه ی آبریز دشت سبزوار محدود می شود.
وسعت کل حوزه ی آبریز دشت نیشابور حدود 7330 کیلومتر مربع می باشد. حوزه ی آبریز دشت نیشابور، دقیقا بر محدوده ی تقسیمات کشوری شهرستان نیشابور منطبق نیست بطوریکه قسمت اعظم بخش سرولایت، قسمت های غربی بخش تحت جلگه، نواحی جنوب غرب بخش میان جلگه، خارج از دشت نیشابور قرار دارند و متقابلا قسمت هایی از بخش احمدآباد مشهد و رخ تربت حیدریه در محدوده ی دشت نیشابور قرار می گیرند.
دشت کویر
در شمال دشت لوت یک چاله ی بزرگ زمین شناسی به نام کویر نمک و یا دشت کویر قرار دارد که از شرق به کوه های طبس الی کوه های سبزوار، از شمال به ارتفاعات سبزوار تا سمنان محدود می باشد و در جنوب آن دشت لوت واقع شده است. کویر نمک در بزرگترین منطقه ی بیابانی ایران واقع شده است. طول شرقی غربی آن 600 کیلومتر و عرض آن از شمال به جنوب بین 100 تا 300 کیلومتر بوده و مساحت آن بین 50 تا 60 هزار کیلومتر مربع می باشد. کویر نمک، آب های سطحی بخش وسیعی از کشور را به خود جذب می کند و یکی از حوزه های مسدود داخلس کشور را به وجود می آورد. در تقسیم بندی هیدرولیژیکی ایران این حوزه از نگاه یدالله افشین پدید آورنده ی کتاب «رودخانه های ایران» تحت عنوان کویر نمک مورد بررسی قرار می گیرد. این حوزه بخش وسیعی از مناطق مرکزی و شرقی کشور را تشکیل می دهد و از خاور به حوزه ی آبریز مسدود کناری، از شمال خاوری به کوه های بینالود (که دشت نیشابور پای این کوه ها قرار گرفته است) و جام، از شمال به رشته کوه های البرز و حوزه ی آبریز دریای مازندران، از غرب به حوزه ی آبریز مرکزی و یزد و اردستان و از جنوب به حوزه ی آبریز کویر لوت محدود می گردد.
بارندگی در دشت کویر
شهر های نیشابور، سبزوار، دامغان، سمنان، گرمسار، جوین، اسفراین، جاجرم، میامی، جندق، بشرویه، بجستان، کاخک، گناباد، کاشمر و تربت حیدریه از کانون های مهم شهری این حوزه بوده و در داخل آن قرار دارند. میزان بارندگی در این حوزه اندک می باشد. علت این امر تلفیق دو عامل دوری از دریا و منشاء رطوبت و دیگری پایین بودن ارتفاع می باشد. زیرا توده های مرطوب شمالی و باختری که وارد کشور می شوند در برخورد به ارتفاعات بلند البرز و زاکرس قسمت اعظم رطوبت خود را از دست داده و پس از رسیدن به مناطق کویر ایران فاقد توان باران زایی می باشند. در چنین وضعیتی در بخش مرکزی کویر میزان بارندگی حدود 50 میلیمتر در سال هم نمی رسد و در سایر قسمت ها و یا بهتر است گفته شود در قسمت اعظم منطقه مقدار بارش به 200 میلیمتر در سال هم نمی رسد. رژیم بارندگی عمدتا مدیترانه ای و زمان نزول آن در فاصله ی ماه های بهمن تا پایان فروردین حادث می شود.
رودخانه های دشت کویر
حوزه ی ابریز کویر نمک از خشک ترین نواحی داخلی ایران بوده و فاقد آب ها یا رود خانه های دائمی است بجز در قسمت شمال شرقی آن (که دشت نیشابور در این قسمت قرار دارد) که تعدادی رود با دلتای کور وجود دارد، در سایر قسمت های آن رودخانه ی دائمی دیده نمی شود. و رودخانه های موجود اتفاقی یا فصلی بوده و غالب آنها در وسط دشت ها محو می شوند.
رودخانه های نیشابور
اطلاعاتی که در ادامه می آید با استفاده از کتاب «رودخانه های ایران» تالیف یدالله افشین، بدست آمده است. از متخصصین و کارشناسان محترم دست اندر کار در این حوزه دعوت می شود «ابرشهر؛ تارنگار اطلاع رسانی نیشابور» را در تکمیل اطلاعات رودخانه های شهرستان نیشابور یاری نمایند.
رودخانه بار
شاخه ای از رودخانه سلیت می باشد. از دامنه های کوه 2750 متری دال خان واقع در 34 کیلومتری شمال نیشابور سرچشمه می گیرد. حوزه ی آبریز آن در بخش مرکزی همین شهرستان قرار دارد. در جهت جنوب و از میان کوه های بلند جریان می یابد. روستا های بار، دامجان و چهار باغ را مشروب نموده و شاخه ای را بنام طاقان (طاغان) از خاور (چپ) مسیر دریافت می نماید. از دهکده خانلق رد شده و وارد دشت می شود. در اراضی روستای گلشن وارد رودخانه ماسیت می شود.
طول این رودخانه حدود 45 کیلومتر و وسعت حوزه آبریز آن 400 کیلومتر مربع می باشد. این رودخانه دارای آب دائم بوده و رژیم آبی آن برفی، بارانی است. آبدهی این رودخانه در محل اریه و در یک دوره ی 34 ساله بطور متوسط 9/18 میلیون متر مکعب بوده است. در روستای چهارباغ محل مناسبی جهت احداث سد بر روی آن وجود دارد.
رودخانه بزرگ (خرو)
از دامنه های جنوبی رشته کوه های بینالود و قله اصلی 3211 متری آن واقع در 35 کیلومتری شمال خاوری نیشابور سرچشمه می گیرد. شاخه ای از رودخانه شور (کال شور) محسوب می گردد. در جهت جنوب باختری جریان می یابد. در حوالی روستای خرو بالا وارد دشت می گردد. پس از سیراب نمودن روستای مزبور و روستای خرو پایین و قطع جاده و راه آهن نیشابور وارد کال شور سبزوار می گردد.
طول این رودخانه 32 کیلومتر بوده و در یک کیلومتری شمال خاوری روستای خرو بالا محل بسیار خوبی برای احداث سد و ذخیره ی آبهای اضافی و سیلابی این رودخانه وجود دارد. حوزه آبریز این رودخانه در بخش مرکزی شهرستان نیشابور قرار دارد. بعلت وجود ارتفاعات بلند بینالود که بصورت کانون آبگیر دایمی است، این رودخانه داراب آب دایم می باشد. آب رودخانه شیرین و گوارا بوده و به مصرف روستاهای واقع در مسیر می رسد. مازاد آب رودخانه و جریان های سیلابی آن در فصول بارندگی وارد کال شور می شود.
آبدهی رودخانه خرو در چشمه علی در طول 20 سال آمار گیری بطور متوسط 7/15 میلیون متر مکعب در سال اندازه گیری شده است.
رودخانه بوژان
در بخش مرکزی شهرستان نیشابور بوده و شاخه ای از کال شور است. از دامنه های جنوبی کوه گودرز (ارتفاع 3209متر) واقع در 22 کیلومتری شمال خاوری نیشابور (از رشته ارتفاعات بینالود) سرچشمه می گیرد. در جهت جنوب باختری جریان یافته و در حوالی روستای بوژان از بستر کوهستانی خارج شده و وارد اراضی خاوری نیشابور می گردد. پس از جریان در قسمتی از آن در جنوب این شهر وارد کال شور می گردد.
طول این رودخانه 37 کیلومتر بوده و در 500 متری شمال خاوری بوژان محل مناسبی برای احداث سد و یا بندی بر روی آن و ذخیره آبهای اضافی و سیلابی و جود دارد. این رود دارای ویژگی های دائمی بوده و آب آن در مسیر به مصرف می رسد. در مواقع سیلابی آبهای اضافی آن وارد کال شور میشود.
رودخانه جوین (Joveyn)
از شاخه های مهم رودخانه جاجرم می باشد. از دامنه های کوه ماهرخ واقع در 80 کیلومتری شمال باختری نیشابور سرچشمه می گیرد. شاخه های ابتدایی این رودخانه بنامهای کال ینگجه و سرولایت، روستاهای سرولایت، میرآباد پیرشهباز، خایسک و ینگجه را مشروب نموده و به یکدیگر اتصال می نمایند. در ابتدای تلاقی این رودخانه را کال مشگان هم می گویند. رودخانه جوین پس از تلاقی شاخه های اولیه آن وارد دشت باریک و بلند جوین می شود. در جهت باختر جریان می یابد. از بین ارتفاعات اسفراین در شمال و رشته کوه های جغتای در جنوب می گذرد. شاخه های متعددی را از دو سوی مسیر دریافت می نماید. از دهکده امیرآباد گذشته و وارد رودخانه جاجرم می شود.
طول رودخانه مزبور 250 کیلومتر بوده و مساحت حوزه ی آبریز آن بالغ بر 9000 کیلومتر مربع می باشد. این رودخانه بهارآبه بوده و بعلت شوری و تلخی، هیچگونه استفاده زراعی از آن بعمل نمی آید. لیکن شاخه های سرچشمه ای آن دارای آب دایم می باشند. آب آنها شیرین و به مصرف زراعی و روستاهای اطراف مسیر می رسد. پس از طی دشت جوین شور و غیر قابل استفاده می گردد. در بستر میان دشتی، رودخانه جوین حالت زهکشی این دشت را داشته و فاقد شبکه شاخه بندی متراکمی است.
رودخانه حصار جلابی
از شاخه های کال شور می باشد. از کوه اره تیغ واقع در 70 کیلومتری جنوب خاوری نیشابور سرچشمه می گیرد. در جهت شمال باختری جریان یافته و روستاهای گرماب، علی آباد و حصار جلابی را مشروب می نماید. پس از خروج از محدوده کوهستانی وارد دشت نیشابور می گردد و سپس به کال شور می پیوندد.
طول این رودخانه 50 کیلومتر بوده و مساحت حوزه ی آبریز آن حدود 600 کیلومتر مربع می باشد. این رودخانه فصلی می باشد.
رودخانه سالاری یا کال اسفیز
در بخش کدکن شهرستان تربت حیدریه واقع است و از شاخه های کال شود می باشد. از دامنه های کوه چهل تن (ارتفاع بلند ترین نقطه این رشته کوه 3013 متر می باشد) واقع در 75 کیلومتری جنوب نیشابور سرچشمه می گیرد. شاخه های اولیه آن به شمال جریان یافته و در حوالی روستای تلخ بخش به هم پیوسته و این رود خانه را تشکیل می دهند. این رودخانه روستا های گلبو بالا، گلبو پایین را مشروب نموده و وارد دهستان شاه بخش می گردد. سرانجام پس از عبور از روستای حاجی آباد در جنوب نیشابور وارد کال شور می شود.
طول این رودخانه 65 کیلوتر بوده و مساحت حوزه ی آبریز آن حدود 300 کیلومتر مربع می باشد. این رودخانه دارای جریان فصلی بوده و در زمستان و اوایل بهار و همچنین در مواقع بارندگی دارای آب بوده و در سایر مواقع سال خشک می گردد.
رودخانه سرولایت یا نشیب (Sarvalayat)
از قسمت بالای دره ی وان، در 105 کیلومتری شمال باختری نیشابور سرچشمه می گیرد و ضمن عبور از دره ی وان، روستای استخر را سیراب می کند. سپس از کنار روستا های بهار بالا، دربند و نشیب می گذرد و قبل از رسیدن به روستای داراب با دو ریزابه ی باختری کوچک که در دامنه های شمالی و جنوبی کوه قوچ خوار جریان دارند، مخلوط می شود و پس از سیراب ساختن روستای داراب به روستاهای کاهان،بسک، سیمان و عباس آباد می رسد. در جنوب روستای اخیر با دو ریزآبه ی خاوری که از کوه ماهرخ سرچشمه گرفته اند در هم می آمیزد و بسوی روستای دیوانگان و یام و گل گنبد روان می شود و در 2 کیلومتری جنوب باختری روستای اخیر به کال شور جوین می ریزد.
رودخانه سلیت
شاخه ای از کال شور است. از دامنه های کوه حیدری واقع در شمال باختری نیشابور سرچشمه می گیرد. از شمال به جنوب جریان یافته و روستاهای خربره، کارجی، کلاته محمد جان و اندرآب را مشروب نموده و وارد دشت های شمال باختری نیشابور می گردد. شاخه های متعددی از دامنه های جنوبی کوههای شمالی نیشابور دریافت می کند و در جنوب باختری این شهر و در روستای رهن کاریز وارد کال شور می گردد.
طول این رودخانه که در شهرستان نیشابور جاری است 80 کیلومتر بوده و مساحت حوزه ی آبریز آن حدود 1300 کیلومتر مربع می باشد. این رودخانه فصلی بوده و در بهار و زمستان و دیگر مواقع بارانی دارای آب می گردد و در سایر فصول سال خشک می باشد. در جنوب روستای اندرآب محل مناسبی برای احداث سد بر روی این رودخانه وجود دارد.
رودخانه شور (کال شور)
این رودخانه یکی از مهم ترین شاخه های رودخانه جاجرم و حوزه ی آبریز کویر نمک می باشد... شاخه های اولیه رودخانه شور در جنوب خاوری نیشابور به هم متصل شده و این رودخانه را بوجود می آورند. رودخانه وارد شهر مزبور شده و در نهایت دشت نیشابور را از خاور طی می نماید و وارد دشت سبزوار می گردد. رودخانه شور دشت سبزوار را در همان جهت قبلی طی نموده و از جنوب شهر سبزوار می گذرد شاخه های متعددی را دریافت و وارد رودخانه جاجرم می گردد.
طول رودخانه شور 390 کیلومتر بوده و مساحت حوزه ی آبریز آن بیش از 26000 کیلومتر مربع می باشد. شاخه های اولیه این رودخانه که از دامنه های پربرف بینالود سرچشمه می گیرد همواره دارای آب بوده و رژیم آنها برفی و بارانی است. در بقیه مسیر رودخانه حالت زهکش دشت سبزوار را داشته و دارای آب می باشد لیکن در وسط دشت بعلت عبور از زمین های نمکزار و گچی آب آن آلوده شده و قابل شرب و یا آبیاری کشاورزی نمی باشد. آب این رودخانه به قدری تلخ است که از آن املاح سولفات دوسود استخراج می شود. در موقع طغیان آب بعلت پست و هموار بودن زمین های اطراف عرض رودخانه به حدود یک کیلومتر می رسد. آبدهی متوسط سالیانه آن در روستای روح آباد واقع در جنوب نیشابور 64/5 میلیون متر مکعب و حداکثر آبدهی لحظه ای آن در همین محل 6/17 متر مکعب در ثانیه بوده است.
وسعت حوزه آبریز شهر نیشابور 6100 و وسعت دشت نیشابور 2900 کیلومتر مربع می باشد. بارندگی در این دشت 280 و در دامنه های کوه های بینالود 360 میلیمتر می باشد.
رودخانه طاقان
شاخه ای از رودخانه ی بار بوده و از دامنه های باختری کوه بینالود (قله 3075 متری) واقع در 27 کیلومتری شمال نیشابور سرچشمه می گیرد. پس ارتباطات تلاقی دو شاخه ی اولیه آن رودخانه از میان دره های عمیق کوهستانی در جهت باختر جریان می یابد. روستای طاقان را مشروب نموده و در باختر آن با رودخانه بار تلاقی می نماید.
طول این رودخانه 20 کیلومتر بوده و حوزه آبریز آن کوهستانی و مرتفع می باشد. رودخانه دارای آب دائمی با رژیم برفی و بارانی است. آبدهی آن در روستای طاقان در یک دوره هفت ساله بطور متوسط 22 میلیون متر مکعب اندازه گیری شده است.
رودخانه عشق آباد (فاروب رومان)
یکی دیگر از شاخه های کال شور می باشد. از دامنه های باختری کوه گود زرد (ارتفاع 3209 متر) واقع در 22 کیلومتری شمال خاوری نیشابور سرچشمه گرفته و پس از تلاقی شاخه های آن بیکدیگر در جهت جنوب باختری جربان می یابد. از بستر کوهستانی خارج شده و وارد اراضی روستای عشق آباد و شمال نیشابور می گردد. از کنار شهر مزبور گذشته و در جنوب باختری آن وارد کال شور می گردد. نام دیگر این رودخانه فاروب رومان می باشد.
طول این رودخانه 55 کیلومتر و وسعت حوزه آبریز آن 150 کیلومتر مربع می باشد. این رودخانه فصصلی و بهارآبه بوده و در 5 کیلومتری شمال خاوری روستای عشق آباد محل بسیار مناسبی برای احداث سد و ذخیره سازی آبهای اضافی و سیلابی آن وجود دارد. آبدهی رودخانه در سال بطور متوسط 38/28 مترمکعب در محل عشق آباد اندازه گیری شده است.
رودخانه فیض آباد
شاخه ای از رودخانه سلیت بوده و در بخش مرکزی نیشابور جریان دارد. از دامنه های جنوبی کوه پیلا (ارتفاعات 2900 متری) واقع در 20 کیلومتری شمال نیشابور سرچشمه می گیرد. در جهت جنوب باختری جریان می یابد. در حوالی روستای فیض آباد از بستر کوهستانی خارج و وارد دشت های شمالی نیشابور می گردد و در 17 کیلومتری باختر نیشابور وارد رودخانه سلیت می گردد.
طول این رودخانه 36 کیلومتر بوده و حوزه آبریز آن حدود 120 کیلومتر مربع وسعت دارد. آب رودخانه در سرچشمه دایمی بوده و به مصرف می رسد. در بالادست روستای فیض آباد محل مناسبی جهت احداث سد و یا بند کوچک بر روی این رودخانه وجود دارد.
رودخانه مارس
از شاخه های کال شور می باشد. از ارتفاعات گرماب (قله 1975متری) واقع در 40 کیلومتری شمال باختری نیشابور سرچشمه می گیرد. در جهت جنوب خاوری جریان یافته و دره ای بنام سلیمانی گذشته و وارد دشت نیشابور می گردد. در روستای خیرآباد به جنوب تغییر مسیر می دهد. از روستا های رباط، نجف آباد، سرده، کلاته زمان آباد، حسن آباد و کفکی عبور می کند و در روستای رهن کاریز وارد کال شود می گردد.
طول این رودخانه 56 کیلومتر بوده و وسعت حوزه آبریز آن 300 کیلومتر مربع می باشد. این رودخانه فصلی بوده و در زمستان و اوایل بهار و یا موقع بارندگی دارای آب بوده و در سایر فصول سال خشک می شود.
رودخانه ینکجه
از شاخه های ابتدایی و تشکیل دهنده کال شور جوین می باشد. در مناطق خاوری بخش سرولایت نیشابور قرار دارد. از دامنه های جنوبی کوه بزغاله کش که دارای 2482 متر ارتفاع بوده و در 24 کیلومتری جنوب باختری قوچان واقع می باشد سرچشمه می گیرد. از روستای ینکجه گذشته و قوسی به خاور می زند. در امتداد جاده قوچان – سبزوار در جهت باختری قرار می گیرد. در روستاهای واقع در مسیر از جمله گل بیز و خیرآباد را مشروب می کند. در روستای گنبد با رودخانه سرولایت تلاقی نموده و رودخانه جوین را تشکیل می دهد.
طول این رودخانه 70 کیلومتر بوده و وسعت حوزه آبریز کوهستانی و نسبتا مرتفع آن در حدود 600 کیلومتر مربع می باشد. رودخانه مزبور دارای آب دایم بوده و آب آن قبل از رسیدن به دشت مشکان به مصرف می رسد. آبدهی رودخانه در محلی بنام آبشار در یک دوره 2 ساله بطور متوسط 3/6 متر مکعب اندازه گیری شده است.